Antykorupcja Witamy na edukacyjnym portalu o antykorupcji
prowadzonym przez Centralne Biuro Antykorupcyjne! Nosorożec w Watykanie - Aktualności

Jednym z takich niekonwencjonalnych prezentów, który miał przynieść przychylność papieża, był ofiarowany mu nosorożec.

Duże zwierzęta, pochodzące z egzotycznych krajów, pojawiały się w Europie jako znak zamorskich zdobyczy terytorialnych. W 1514 r. Portugalia, kierując się niepisaną regułą „im dziwniej, tym lepiej”, wysłała papieżowi słonia. Zwierzę przybyło z Indii do Lizbony, a gdy osiągnęło wiek 4 lat, przekazano je do Rzymu w nadziei otrzymania od Leona X błogosławieństwa na czas wypraw na Wschód.

19 marca 1514 r. słoń albinos o imieniu Hanno miał swój debiut w procesji w niedzielę palmową, w której uczestniczyła cała portugalska misja dyplomatyczna, a także… gepard, niedźwiedź oraz lwy. Papież bardzo kochał Hanno, a słoń odwdzięczał się spontanicznym, nieprzymuszonym klękaniem na widok Biskupa Rzymu. Należy zaznaczyć, że był to bardzo dobrze wychowany słoń, który poleceń papieża słuchał w dwóch językach – włoskim i hindi.

Aby się odwdzięczyć, Leon X wysłał królowi Portugalii złotą, konsekrowaną różę i przystał na prośby portugalskiego ambasadora Joao de Farii, który 7 czerwca 1514 r. zatriumfował, otrzymując koncesję na odbicie z rąk niewiernych Afryki i innych terytoriów zamorskich. Z kolei bulla Leona X z 3 listopada 1514 r. potwierdziła wcześniejsze przyzwolenie na podbój Indii, skąd przywożono – będące wówczas towarem na wagę złota – przyprawy¹. Stosunki między Stolicą Apostolską, a dworem układały się wyśmienicie.

Jednak pewnego dnia słoń zachorował. By go ratować, Leon zwołał najznamienitszych lekarzy, lecz ku rozpaczy papieża, zwierzę zdechło². Rok po stracie ukochanego Hanno, w grudniu 1515 r., król Portugalii zapragnął pocieszyć następcę św. Piotra, a przy tym udowodnić swoją głęboką wiarę i… wysłał mu nosorożca indyjskiego³.

Według niektórych źródeł był to pierwszy od dziesięciu wieków przedstawiciel tego gatunku, który odwiedził Europę, nie wyzionąwszy ducha podczas długiej podróży⁴. Manuel wysłał nosorożca, by po raz kolejny przekupić miłującego podarunki papieża – chciał podtrzymać dobrą passę w Watykanie, by i tym razem Leon X zaakceptował ekspansjonistyczne zapędy Portugalii i stanął po jej stronie w starciu z Hiszpanią.

Nosorożca przebrano za pannę młodą, obwieszono złoconymi łańcuchami i pelerynką z zielonego aksamitu, ozdobioną różami i goździkam⁵. W trakcie podróży statek zatrzymał się w Marsylii, gdzie nosorożec został pokazany królowi i królowej Francji, będąc atrakcją turnieju rycerskiego.

Opowieść o nosorożcu rozeszła się po Europie, docierając nawet do Albrechta Dürera (1471–1528), który stworzył szkic i drzeworyt, opisując to zwierzę jako coś „opancerzonego, trochę mniejszego od słonia, ale bardziej zadziornego, czujnego i bardzo żywiołowego”⁶.

Kiedy w styczniu 1516 r. statek z nosorożcem na pokładzie zatonął u wybrzeży Genui, jego szczątki, znalezione na plaży, zostały wypchane i zawiezione do Rzymu⁷. Niektórzy twierdzili jednak, że nosorożec zginął już podczas próby przetransportowania go na statek, którym miał odpłynąć do Włoch⁸.

Papież, być może rozczarowany obrotem spraw, mimo wszystko nadal doceniał gest króla i do końca pontyfikatu pozostawał z nim w szczególnie serdecznych stosunkach. Zadowolony papież sprzyjał portugalskiemu władcy, w efekcie czego wyprawy służące podbojom Wschodu pozostawiono niemal wyłącznie Portugalczykom. Kiedy dotarł tam Magellan, pozycja Portugalii była już ugruntowana.

Raz jeszcze w historii „coś zadziornego, opancerzonego i mniejszego od słonia” zostało przekazane jako prezent, tym razem dla króla Hiszpanii Filipa II. Jeden z włoskich pisarzy na dworze króla stwierdził, że to „coś” przekracza wyobraźnię każdego, kto go widział. Kiedy Filip II wrócił do Madrytu, zabrał ze sobą nosorożca, wystawiając go na wielu pokazach i w ogrodach wyśmienitych rezydencji, a spragniona atrakcji arystokracja określała to zwierzę jako ciekawskie, melancholijne i smutne.

Prawdopodobnie nosorożec posłużył też jako model dla Rafaela, który dekorując Watykan, umieścił go na freskach przedstawiających stworzenie zwierząt.

¹European Treaties Bearing on the History of the United States and Its Dependencies. Autorzy Frances Gardiner Davenport,Charles Oscar Paullin, The Lawbook Exchange, Ltd., 2004 s. 112

²Nosorożca pochowano w Cortille del Belvedere – placem między starym Pałacem Watykańskim a Villa Belvedere.

³Pierwotnie nosorożec był prezentem od sułtana Muszarafa II (1511–1526) dla Alonso d'Albuquerque (1453–1515) – portugalskiego konkwistadora, później został przekazany królowi, don Manuelowi I Szczęśliwemu. Prezent, po przepłynięciu kilkunastu tysięcy mil na statku handlowym Nostra Senora de Ajuda, dotarł do Lizbony.

⁴Merchants & marvels: commerce, science, and art in early modern Europe, Pamela H. Smith, Paula Findlen, Routledge, 2002. Bez wątpienia nosorożce znane były wcześniej, bowiem już Cesarz Maksymilian kazał sobie rysować je na marginesach książeczek do nabożeństwa.

⁵Smith, Findlen, tamże s. 1

⁶Oryginalny rysunek o wymiarach 24,8 cm na 31,7 cm, zatytułowany „Nosorożec”, wykonany przez Albrechta Dürera około roku 1515 znajduje się obecnie w British Museum.

⁷Lawrence Norfolk w swojej powieści pt. Nosorożec papieża podaje, że statek zatonął w lutym 1516 r.

⁸The life and pontificate of Leo the Tenth: In four volumes, Tom 2, William Roscoe, Thomas Roscoe, Thomas Rosccoe, Covent Garden 1853, s. 291

Źródła: European Treaties Bearing on the History of the United States and Its Dependencies. Autorzy Frances Gardiner Davenport,Charles Oscar Paullin, The Lawbook Exchange, Ltd., 2004; Merchants & marvels: commerce, science, and art in early modern Europe, Pamela H. Smith,Paula Findlen, Routledge, 2002; The life and pontificate of Leo the Tenth: In four volumes, Tom 2, William Roscoe, Thomas Rosccoe, Covent Garden 1853; http://www.britishmuseum.org/research/search_the_collection_database/search_object_details.aspx?objectid=720573&partid=1

Opublikowano w dniu 11.03.2019 r.

przez Wydział Informacji i Edukacji Antykorupcyjnej GSz CBA